ถ้วยคอ เป็นส่วนประกอบที่สำคัญชิ้นหนึ่งของจักรยาน จะขาดไปเสียไม่ได้ ถ้วยคอมีหลายแบบแตกต่างกันไป ถ้วยคอช่วยให้การบังคับรถที่เกิดจากการหมุนแฮนด์ไปมาในทิศทางต่างๆเพื่อบังคับล้อไปด้านหน้าทำได้ง่าย
ถ้วยคอมีหลายประเภท แต่วันนี้จะพูดถึงถ้วยคอแบบเกลียว ซึ่งพบได้ง่ายในจักรยานแบบเดิมยุคแรกที่ใช้คอแฮนด์แบบจุ่ม หรือ Quill Stem ซึ่งทุกวันนี้ก็ยังคงมีการใช้งานกันอย่างแพร่หลาย เราจะมากันว่าดูส่วนประกอบต่างๆของถ้วยคอมีอะไรบ้าง SHIS Standard Headset Information System เป็นระบบมาตรฐานที่จะกำหนดชื่อหรือค่าต่างๆของถ้วยคอที่มีอยู่ให้เป็นมาตรฐานเดียวกันทั่วโลก ถ้วยคอแบบเกลียว CONVENTIONAL THREADED (SHIS TERM: EC) ถ้วยคอแบบเกลียวพบได้บ่อยในจักรยานทั่วๆไป คำว่า “เกลียว” มาจากส่วนบนสุดด้านนอกของตะเกียบชนิดมีเกลียว ที่จะใช้ยึดกับชิ้นส่วนของถ้วยคอ ชุดถ้วยคอ ประกอบด้วย
1.ส่วนที่เป็นถ้วยบน และ ล่าง (upper & lower press race) สองชิ้นนี้จะถูกอัดเข้ากับท่อคอของเฟรมจักรยาน 2.ลูกปืน (bearing) ที่มีลักษณะแบบ ลูกปืนเม็ดเดี่ยวมาเรียงกัน หรือลูกปืนแบบพวง หรือ ลูกปืนที่บรรจุในตลับ จะถูกนำมาวางไว้ด้านในของถ้วยทั้งบนและล่าง 3.ฝาวงแหวนที่สวมไว้กับคอซางของตะเกียบมาปิดด้านล่าง (fork crown race) 4.ฝาแหวนปิดด้านบน(threaded race )ทำเป็นเกลียวไว้ สำหรับขันยึดเข้ากับซางตะเกียบ เพื่อพยุงลูกปืนภายในให้อยู่ในตำแหน่งที่เหมาะสม
5.มีแหวนรอง แบบบาง (washer) มาคั่นไว้ และ 6.จะมีแหวนล็อคชิ้นบน (locknut) ที่มีเกลียวด้านในอีกชิ้นหนึ่งของชุดถ้วยคอ เกลียวด้านในจะถูกขันยึดกับซางตะเกียบไว้จนแน่น การปรับขันเกลียวถ้วยคอ จะไม่มีผลใดๆต่อคอแฮนด์ หรือ Stem
ถ้วยคอจะมีขนาดแตกต่างกันให้เลือกใช้งาน ขนาดที่ใช้เรียก มาจากขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง ภายนอกของซางตะเกียบ หลายคนอาจสับสนเพราะตัวถ้วยคอที่ใช้บรรจุลูกปืนมีหลายขนาด ถ้วยคอแบบเกลียวขนาดมาตรฐานที่มีในจักรยานคือถ้วยคอขนาด 1 นิ้ว , 1 ⅛ นิ้ว และ 1 ¼ นิ้ว ถ้วยคอต่างขนาดกันจะใช้แทนกันไม่ได้
การปรับแต่งคอแฮนด์แบบจุ่ม (quill stem) ที่ใช้กับถ้วยคอเกลียว จะไม่มีผลกับชิ้นส่วนใดๆของถ้วยคอ ซึ่งต่างจากถ้วยคอแบบไม่มีเกลียว (threadless headset) มาตรฐานของถ้วยคอขนาดต่างๆ ถ้วยคอในแต่ละผู้ผลิต มีมาตรฐานแตกต่างกัน ชื่อเรียกขนาด นำมาจาก ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางด้านนอกของซางตะเกียบ (steering column) ไม่ใช่ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางด้านในของท่อคอบนตัวเฟรม หรือเส้นผ่าศูนย์กลางด้านนอกของตัวถ้วยคอ เริ่มงง จะพูดถึงแต่ถ้วยคอขนาด 1 “ เพราะมีการใช้กันเยอะ สำหรับถ้วยคอขนาด 1 นิ้ว มาตรฐานถ้วยคอ มี 3 แบบ คือ JIS กับ Modern European (ISO) สองแบบแรกพบกันได้บ่อย และแบบที่สาม BMX Standard ซึ่งพบได้น้อย น้อยมากๆ JIS กับ Modern European (ISO) สองแบบนี้ต่างกันตรง เส้นผ่าศูนย์กลางด้านนอกของตัวถ้วย หรือ Upper and lower press race และไม่ใช่แฟนทำแทนไม่ได้
แม้จะมีเกลียวมาตรฐานเดียวกันคือ 1”×24 TPI แต่ … หากเฟรมที่มีท่อคอมาตรฐาน JIS แล้วจะไปใช้ถ้วยคอ Modern European อาจต้องตะไบหรือคว้านท่อด้านในให้ได้ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 30 มม. เพื่อรับถ้วยคอ Modern European ที่ใหญ่กว่าได้ รวมทั้ง ต้องกลึงตรงคอตะเกียบให้เหลือเส้นผ่าศูย์กลาง 26.5 มม. ถ้วยคอมาตรฐาน JIS ไม่สามารถนำมาใช้กับเฟรม มาตรฐานยุโรป Modern European ได้ เพราะของไอ้ยุ่นมันเล็ก ใช้แล้วหลวม รู้จักมาตรฐานถ้วยคอกันแล้วมาทำความรู้จักถ้วยคอของเรากันบ้างนะครับ Grand Cru Sealed Bearing Headsets ค่าย Velo Orange มีสินค้าอยู่สามยี่ห้อ Grand Cru เป็นสินค้าที่ผลิตมาเพื่อให้ได้มาตรฐานสูงสุด เราใช้สโลแกนที่ว่า “The taste of Journey” หรือการเดินทางที่มีรสนิยม ดังนั้นชิ้นส่วนและอุปกรณ์ของ Grand Cru จึงดูสวยงาม ทรงคุณค่า ที่สำคัญคือคุณภาพระดับสูงสุดทั้งภาพลักษณ์ และการใช้งาน
ถ้วยคอเกลียวขนาด 1 นิ้วแบบลูกปืนตลับ หรือ Grand Cru Sealing Headsets จะเป็นถ้วยคอมาตรฐาน ISO หรือ Modern European ที่ใช้ได้กับรถทั่วๆไป ชิ้นงานเป็นอัลลอย ยิงเลเซอร์ตัวยี่ห้อไว้บนผิว แต่ไม่ใหญ่หรือดูฉูดฉาดจนขาดรสนิยม ใช้ลูกปืนแบบตลับกันน้ำขนาดใหญ่ (oversize) ที่มีความแข็งแรง ทนทาน ปกป้องการแทรกซึมของฝุ่นละออง และน้ำ จากภายนอก เพื่อให้ใช้งานได้ยาวนาน การเปลี่ยนลูกปืนเมื่อหมดอายุการใช้งานก็สามารถทำได้ง่าย ไม่ต้องใช้เครื่องมือพิเศษช่วย การวางตลับลูกปืนในถ้วยวางได้ง่าย ไม่เกิดการบิดเบี้ยวจนไปรบกวนการทำงานหรือทำให้อายุการใช้งานสั้นลง ตลับวางลงบนถ้วยได้สนิท
ชิ้นส่วนอื่นนอกจากลูกปืนก็ออกแบบมาให้ประกบเข้ากันได้อย่างสนิท แน่นหนา เพื่อปกป้องลูกปืนที่อยู่ภายในอีก รวมทั้งแหวนล๊อค (lock nut) ถูกออกแบบให้มียางกันน้ำอยู่ด้านใน สำหรับแหวนรองลูกปืนตรงคอตะเกียบ (fork crown race) ถูกผ่าออกเพื่อให้ใช้งานได้สะดวก สวมใส่ง่าย ไม่จำเป็นต้องใช้เครืองมือพิเศษ (ISO , 26.4 mm.) สำหรับถ้วยคอนิ้ว Grand Cru จะมีทั้งแบบเงินด้าน และเงินขัดเงา ให้เลือกตามความชอบของแต่ละคน http://bikecafethailand.com/product_HS_vo.php
